Disculpad, pero soy de letras, por eso se me dan tan mal los números. Mido mal los tiempos, que -al fin y al cabo- se cuentan en cifras, por eso perdí la perspectiva y ya han pasado muchos días desde la última vez que pasé por aquí.

Conste que la tecla no ha parado y aunque está feo citarse a uno mismo, nada mejor que aprovechar el domingo y su espacio de #alairelibro, para ponernos al día, recomendándoos, esta vez, en lugar de un libro, un par de artículos. 

Soy de letras, por eso a veces se me va la pinza contando caracteres y escribo más palabras de las previstas. No se lo pongo fácil a los editores, aunque sí me sé eso de que el orden de los factores altera el producto, por eso os dejo la crónica completa y sin intermediarios sobre la presentación pública de ONDA, el recién creado Obsertavorio de la Nueva Emigración Gallega.

(Esta crónica fue publicada parcialmente en Adiante.Gal editada por su Redacción)

DENTRO E FÓRA. As sinerxias necesarias

Os domingos e as periferias teñen ese nexo común de certa preguiza, de certo desarraigo. Son esas horas estranas e eses lugares distantes á rutina viva dunha cidade. Vista Alegre, en Santiago de Compostela, sigue a considerarse un barrio periférico; e alí, no novísimo Centro Cívico do Romaño, celebrouse paradoxalmente a primeira edición de ONDA, un espazo que nace para a observación, para a visibilización e para o encontro da nova diáspora galega. É paradóxico porque a emigración ten tamén un aquel de domingo, un aquel de non querer mirar para ela e de preferir ver tan só os restantes días da semana.

A sombra da Catedral -visible dende case calquera punto da cidade- e da Noria, que coroa sempre o ceo compostelán nas festas do 25 de xullo, impiden que perdas cento por cento a perspectiva de onde estás. Noutra circunstancia, poderiase falar de calquera lugar indeterminado de Europa. Primeiro, pola propia arquitectura do local, inaugurado hai un ano pero descoñecido, de seguro, para boa parte dos veciños e veciñas, que impacta pola seu deseño e modernidade. Segundo, pola xente alí concentrada a pasada fin de semana (20, 21 e 22 de xullo). Xentes chegadas de Alemania, Suiza, Bélxica, Escocia, Irlanda… que suman xa anos de estadía neses países mais partida de nacemento material e inmaterial en Galiza.

Emigrantes con papeis

Na súa carta de presentación, ONDA nace consciente de que a día de hoxe o fenómeno migratorio non ten nada a ver co de séculos pasados, malia que teñan como ponto de encontro, normalmente, unha crise económica. A nova diáspora son os emigrantes con papeis, os membros dunha xeneración que a propia sociedade expulsa ante a falta de oportunidades dentro.

Dentro e fóra, a eterna dicotomía que se dá neste país, emperrado en valorar á súa xente só cando traspasan exitosamente fronteiras, aínda que estas sexan as do Padornelo. Estes mesmos días, por exemplo, sen ter nada a ver coas xornadas do Observatorio, alguén puña en valor no Facebook o traballo dunha xoven directora de fotografía e unha artista veterena comentaba: “que pena, sendo tan boa vai durar pouco en Galicia”.

Son poucos os elixidos, os que de súpeto fanse un nome e, ademais, este nome interese ao stablisment. A realidade, sen embargo, é que hai todo un activo e talentoso “mundo invisible” aí fóra, un mundo que Pepe Sendón–coordinador do Proxecto- atopou. A alma máter de ONDA conta que cando empezou a facer os contactos só como tanteo ficou abraiado de como se ían concatenando historias e persoas e de aí a decisión firme de que había que facer algo.

Recoñece que a primeira incursión a fixo dende un interese preferentemente artístico, mais pouco a pouco foi concebindo a necesidade de crear unha figura como a dun Observatorio que abranga a realidade completa e complexa da emigración. Co obxecto de poder construir o discurso tan necesario sobre a nova diáspora, un discurso do que non poden quedar fóra os seus propios protagonistas.

Neste sentido, Sendón lamenta, nos documentos fundacionais da iniciativa, que esta voz fique muda ante uns argumentos por parte das Institucións, nomeadamente da Xunta, que segue reducindo aos migrantes ao folclórico, aos “casos de éxito de galegos polo mundo” ou a “regresos organizados de axencia de viaxes” que no fondo só afondan máis na caricaturización do paisano que marcha coa maleta de madeira como destino intrínseco ao noso ser.

Programa multidicisplinar

Mentres se andaba a argallar esta plataforma, as xentes de Embaixada.Galviron a oportunidade perfecta para acabar de dar forma ao seu propio proxecto: unha iniciativa de galegos e galegas no exterior na procura dun novo asociacionismo. 

A iniciativas novas como as da propia Embaixada ou da Rede Galega en UK (Rega-Uk), nada esta última grazas ao papel que xogan as novas tecnoloxías como outro elemento diferenciador da nova emigración, sumáronse as experiencias de xente máis veterana como Xelís de Toroe Xabier Queipo. E deste cóctel multidisciplinar, multixeneracional e con vocación transnacional, naceu o programa da primeira edición de ONDA.

Un programaque sintonizou en distintas frecuencias. Así, por exemplo:

Achegouse ao activismo da man dalgúns dos e das compoñentes e colaboradores/as do grupo Ialma, como Lucio ou Marisol, que puxeron voz a Embaixada.Gal. Tamén, grazas á presentación do ensaio de María Alonso: Transmigrantes, fillas da precariedade(Axóuxere, 2017) e da conferencia de Helena Míguelez: Formas de Volver a Casa, durante a que fixo unha interesante análise coa que desmontou ponto por ponto o Plan de Emigración da Xunta 2020.

ONDA fixo, así mesmo, radiografía emocional, histórico-sociolóxica e de contexto da fenómento migratorio. A presentación do traballo de Alexandra Plaza: Se fose fácil, fáriao outro, aportou esas historias persoais, incluída a da propia autora, que conforman o novo perfil de emigrante. Xosé Manuel Núñez Seixasrefrescou a memoria sobre o que foron historicamente os movementos migratorios en Galiza e España e Xabier Queipo, cunha palestra titulada: A desaparición do País, fixo prestar atención sobre a cuestión global da emigración en Europa, que se enfronta “ao reverdecer dos nacionalismos supremacistas, dos populismos máis básicos e da xenofobia”.

Un Proxecto que nace, orixinariamente, pensando na arte da/na emigración non podía obviar a Creación no seu programa. Que estivo presente en imaxes, coas exposicións de Dolores Calvoe Cé Tomé.En movimiento, grazas ás performances de Xelís de Toro e Riolagares. En linguaxe poética, a través da presentación do libro colectivo Onda Poética (Edicións Positiva). En linguaxe visual, coa proxección e co debate dunha escolma de documentais presentados por Galician Film Forume en linguaxe musical, grazas a Hi-Fi/Wi-Fi, electrónica orgánica composta en Bélxica e producida nas Rías Baixas, un proxecto musical de Misterchoco.

Vencellado co anterior, mais tamén co obxectivo de afortalar lazos e servir de intercambio de experiencias, as xornadas remataron con foliada internacional o sábado e cos concertos de Xosé Gaele de Ialma, o domingo.

Plan de Traballo

O programa foi denso e ambicioso, un pouco por ese medo a non deixarte nada, segundo coincidiron en salientar case todos os presentes na asamblea que se celebrou o domingo, como peche, para avaliar e sentar as bases do que será ONDA no futuro. A experiencia da fin de semana, concluiron, foi como a dun banco de probas, unha chuvia de ideas que serviu para plantar a semente dunha plataforma necesaria, que nace con vocación de continuidade. Enriba da mesa algunhas eivas detectadas, como a da propia definición do proxecto e do público ao que se dirixe. No primeiro caso, as opcións prantexadas foron as de se focalizar só no artístico ou no asociativo ou en ambos. A conclusión foi que os dous son compatibles e incluso complementarios, como expuxo Xelís de Toro. No tocante ao público obxectivo, coincidiuse en que ten a ver, obviamente, co ponto anterior, pero movilizalo depende tamén do apoio e difusión que se lle dea ao evento, que claramente fallou nesta ocasión.

Malia o esforzo feito na cartelería e no deseño. Malia o apoio orzamentario tan importante realizado dende o Concello de Santiagoe malia a ubicación privilexiada, cedida precisamente polo consistorio coa idea de se converter en sede fixa dos encontros de ONDA, a comunicación do evento foi mínima; a participación institucional tamén escasa ou nula e a confusión entre a cidadanía susceptible de participar, máxima; pois se incluiu na programación de Festas do Apóstolo, co conseguinte descoloque que este estrano encaixe provoca, por tratarse do evento do que se trataba e polo overbooking de oferta de actividades para eses días. A conclusión o domingo foi obvia e unánime, non facelo coincidir máis nestas datas e conseguir unha maior implicación de determinados axentes sociais, políticos e culturais para garantir ese público obxectivo que, por exemplo, Xabier Queipo prantexaba se existiría, se realmente habería ese interese dende dentro polos de fóra ou simplemente o desleixo de sempre. A resposta, sen embargo, foi tamén case unánime, habelo haino.

Varias ideas claras, por tanto, para comezar a percorrer camiño:

-A necesidade e, por ende, a fixación dunha periodicidade, que en principio se estabeleceu anual pero sen descartar algún tipo de actividade espórádica ao longo do ano.

-A definición mestiza de Observar e visibilizar o asociativo e o artístico, transcendendo, iso si, o concepto dos de fóra, de tal xeito que haxa retroalimentación, feedback, networking, sinerxias entre o traballo dos galegos residentes e dos ausentes e incluso dos non galegos; traballar dende e pola transculturalidade.

-A creación dunha Comisión de Traballo que asuma as distintas tarefas para coordinar áreas e iniciativas.

-A activación dos contidos que faltan da páxina web e a posta en marcha dun Mapa Interactivo de proxectos e xente que estea a traballar en ámbitos que sexan de interese, a falta dun censo de todo este “mundo invisible”.

ONDA é un proxecto en construcción que, como afirmou unha das técnicas dos centros cívicos do concello, ten tamén un “efecto reponedor, do baleiro que deixan quenes marchan” e da fractura que se produce ás veces “a falta deste tipo de espacios nos que poder recoñécermonos os uns cos outros”.

Un fenómeno vello, o da emigración, cun relato diferente, o da nova diáspora, con algúns pontos de confluencia. Ou dito doutro xeito, a vixencia do Máis Alá (1929) de Manoel Antonio –referente do Manifesto de Embaixada.gal- coa actualidade de Narf, guieiro dos textos de ONDA, malia que ambos os dous talentos marcharan a ese outro mundo, máis invisible aínda, moito antes do que lles correspondía.

“Coñecer por onde non debemos ir: tódolos outros camiños poden ser nosos (…) Son emigrante, viaxo a ningunha parte”.

———————————————————————————-

Entre la diáspora, las catas musicales y  Galicia en verano: una fiesta, transcurrió este tiempo de ausencia. Sermos Galiza publicó este otro texto sobre la apertura del ciclo Os Xoves de Códax, que comenzó con el dúo Guadi Galego e Iván Ferreiro.

Próximas entregas, para que no penséis, si desaparezco de nuevo más días de lo previsto, que esto ha decaído:

-Perder la virginidad (Festa da Dorna)

-Pascual (El hombre que olía a mar)

-Conxo como metáfora. Os psiquiátricos: espazos de marxinación

-Embarazo, parto, postparto y salud mental

-A nai que che pariu (Matriarcas)